سریع ترین دوره ی رشد ابعاد شخصیتی انسان ، دوره ی کودکی است . پژوهش ها نشان داده اندکه اگر آموزش ها و محرکات مناسب در این دوره به کودکان ارائه نگردد ، در دوران بعدی همین محرکات تأثیرات کمتری در تغییر پذیری کودک خواهند داشت . بر اساس نظریه ی بنجامین بلوم ، حدود پنجاه درصد از رشد هوش از تولد تا 4 سالگی صورت می گیرد . 30 % این رشد بین 4 تا 8 سالگی و تنها 20 % آن از 8 تا 17 سالگی محقق می شود . بلوم تأثیر زندگی در محیط غنی و محروم را در افزایش وکاهش نمره ی هوشی مورد تأکید قرار داده است . (عصاره ، 1382 ) به طورکلی پژوهش های مختلف حکایت از این دارندکه کودکانی که دوره ی آمادگی و پیش از دبستان را سپری کرده اند ، به نسبت کودکانی که این دوره را نگذرانده اند ، پیشرفت تحصیلی و رشد اجتماعی بالاتری دارند . ( پارکایان ، 1376) بر اساس تحقیقی که در یکی از دانشگاه های نیویورک انجام پذیرفته است ، چنانچه کودکی در نخستین سال های زندگی خود در محیط غنی قرارگیرد ، کورتکس مغز او رشدکرده و شیارهای آن زیادتر می شود و سلول های گلیا ، که باعث ترشح آنزیم حافظه ساز می گردد ، افزایش می یابند . در نتیجه مغـز تقــویت می شود و یادگیری تسهیل می شود . ( عصاره ، 1382 )
الف ) نقش آموزش پیش از دبستان در غنای زبان کودک
زبان در خدمت بسیاری از هدف های زندگی بشر است و در همدلی و ارتباط مناسب با دیگران نقش مهمی ایفا می کند . کودک با کاربرد درست مهارت های زبانی می تواند به خوبی خواست ها ، نیازها ، اندیشه ها و احساسات خود را به دیگران انتقال دهد وآن ها را از دیگران دریافت کند . در نتیجه ی این اثرگذاری و اثرپذیری، ارتباط مناسب صورت می پذیرد و محتوای فکری او رشد می یابد .کودکانی که در محیط های فرهنگی مناسب پرورش می یابند ، چون در معرض الگوهای گفتاری مناسب ( از جانب اطرافیان ) هستند ، مهارت های زبانی بهتری کسب می کنند و بر غنای زبان آن ها افزوده می شود . در مقابل کودکانی که در محیط های نامساعد پرورش می یابند ، چون ناگزیر ازکاربرد الگوهای نامساعد آن محیط هستند ، ازگروه اول عقب می مانند و دچارفقر زبانی می گردند . در محیط کودکستان ، کودک تحت آموزش و پرورش مناسب و مؤثر قرار می گیرد . شعر و سرود می خواند . قصه گوش می دهد . داستان و خاطره تعریف می کند . درباره ی بسیاری از فعالیت های روز مره سخن می گوید . نمایش می بیند و بازی می کند . در بازی ها و بحث های‌گروهی شرکت می کند و فعالیت های مختلفی که مستلزم بکارگیری زبان است ، انجام می دهد . این فعالیت ها رشد مهارت‌گوش دادن و صحبت کردن را تسهیل می کند وگنجینه ی لغات ، طول جملات وکیفیت آن را افزایش می دهد .از طرف دیگر روان شناسـان یکی از عوامل هوش را میـزان تسلط در بکارگرفتن علائم زبانی می دانند ( هوش کلامی ) . زیرا این علائم نماینده ی بسیاری از مفاهیم درون ذهن هستند . بنابراین توانایی های کلامی از نشانه های هوش به شمار می رود . لذا کودکی که کلمات بیشتری درگفتار خود به کار می برد و عمق و ریزه کاری های معنایی این واژگان را بهتر درک می کند ، توانایی زبانی بیشتر و هوش برتری دارد . بسیاری از فعالیت های ذهنی که از نظر روان شناسان مؤلفه های دیگر هوش را می سازند ( هوش غیرکلامی ) ، به نحوی با زبان درگیر و مرتبط اند . فعالیت های ذهنی از قبیل حافظه ، تفکر ، استدلال ؛ استنتاج و… و به طورکلی فعالیت های منطقی ذهن به کمک علائم زبانی صورت می پذیرند ( عصاره ، 1382 ) .
ب ) تأثیرآموزش پیش از دبستان بر رشد مهارت های اجتماعی
اگرکودکستان از امکانات کافی برخوردار باشد مهارت های اجتماعی کودک را افزایش می دهد . او درآنجا به یادگیری و تجربه می پردازد و روش های ارتباط با دیگران را می آموزد و به نقاط ضعف و قوت خود پی می برد .کودکستان باید بر قوه ی ابتکار و اعتماد به نفس کودک بیافزاید و مهارت های اجتماعی او را گسترش دهد و رفتارهای نا مناسب او را اصلاح کند ( شفیع آبادی ، 1383 ) .
دوره ی کودکی سرآغاز آموزشهای بسیاری است که در مسیر پرورش مهارت های اجتماعی و ارتباطات ، بایدکسب گردد . اگر چه خانواده درآموزش مجموعه ای از مهارت هـای اجتماعی کودک مؤثر است ، در مراکز پیش دبستانی،کودکان ارتباطات وسیع تری دارند و با افراد بیشتری ارتباط برقرار می کنند . در نتیجه به رشد اجتماعی لازم دست می یابند و برای ورود به مدرسه و ایفای نقش در جامعه آماده می شوند .
معمولاً کودکان پس از تسلط بر زبان ، تمایلات اجتماعی بیشتری پیدا می کنند . آن ها قبل از ورود به مدرسه به مجموعه ای از مهارت ها و قابلیت ها که آنان را برای سازگاری اجتماعی و تطبیق با محیط تجهیز می کند ، نیازمندند . از طرفی چون در سنین قبل از مدرسه هنوز ویژگی های خود مداری دارند ، لازم است تا به مهارت هایی دست یابند تا آنان را از خود خارج و به طرف دیگران جلب کند . این مهارت عبارتند از ؛ علاقمند شدن به کمک به دیگران و لذت بردن از دوستی و صمیمیت با آن ها ، پی بردن به احساسات دیگران ، تا در آن ها آرام آرام احساس همدلی ، سخاوت ، احترام به حقوق دیگران و رعایت نظم و انضباط و … ایجادشود .
کودکانی که یک یا دو سال از زندگی خود را در مراکز پیش از دبستانی گذرانده اند ، در محیط دبستان سازگاری اجتماعی و عاطفی بیشتری از خــود نشان می دهند . این کودکان مستقل تر ، مسئولیت پذیرتر ، فعال تر و با نشاط ترند و برای ورود به پایه ی اول ترس و اضطراب کمتری بروز می دهند و رفتارهای جامعه پسندتری دارند . ( عصاره ، 1382 )
ج ) تأثیر آموزش پیش از دبستان بر رفع ناهمسانی های زبانی
زبان شناسان معتقدند تا زمانی که تمایز اجتماعی - فرهنگی در چارچوب جامعه ای بزرگ تر وجود دارد ،گوناگونی گویشی نیز وجود خواهد داشت . (آنسلمو، 1379 ص 402 )کشور ما سرزمین پهناوری است که شرایط اقلیمی و خرده فرهنگ های متنوع و متفاومتی دارد . علی رغم رسمیت زبان فارسی ، مردم بسیاری از مناطق کشور با زبان ها و لهجه ها و گویش های مختلف تکلم می کنند . کودکان این مناطق جنبه های گفتاری و شنیداری زبان محلی خود را فرا می گیرند . برای این کودکان هنگام ورود به مدرسه ، جنبه های گفتاری و شنیداری و به تبع آن خواندن و نوشتن به زبان فارسی ناملموس است .تحقیقات به عمل آمده در زمینه های پیامد دو زبانه بودن ، نشان می دهدکه بیشترین درصد مردودی و افت تحصیلی در زبان فارسی است که این امرسبب ضعف در دروس دیگرنیز می شود . تحقیقاتی که در زمینه ی تأثیر دو زبانگی بر رشد شناختی و پیشرفت تحصیلی انجام پذیرفته ، به نتایج متفاوتی اشاره می کنند . آنسلمو درکتاب خود به نام «رشد در دوره ی کودکی » به نقل از لمبرت ، میان دو زبانگی افزایشی [1] و افتراقی[2] تمایز قایل شده است . دو زبانگی افزایشی زمانی روی می دهدکه اعضای طبقه ی اجتماعی اکثریت را تشکیل می دهند ، به زبــان اکثـریت صحبـت می کننــد و به دلیل ادامه ی کاربرد زبان اول مورد حمـایت خانـواده ها و اجتمـاع قرار می گیرند .در مقابل دو زبانگی افتراقی زمانی روی می دهدکه کودکان ، اعضای گروه اقلیت را تشکیل می دهند و برای ادامه ی استفاده از زبان اول ، بیرون از خانواده ی خویش مورد حمایت واقع نمی شوند . در موارد دو زبانگی افتراقی زبان دوم غالباً با موفقیت پذیرفته نمی شود و ممکن است توانش زبان اول نیز رشد نیابد . ( آنسلمو ، 1379 ص 558 )چنانچه دوره ی پیش دبستانی همراه با برنامه های مناسب گسترش یابد ، نه تنها در پیشرفت مهارت های ارتباطی وگسترش مهارت های تفکر تأثیر می گذارد ، بلکه در نزدیکی و همسان کردن سوابق زبانی و فرهنگی کودکان تأثیر به سزایی خواهد داشت .
د ) تأثیرآموزش پیش از دبستان بر موفقیت های بعدی زندگی کودک
در بررسی تحقیقات به عمل آمده به پژوهش هایی بر می خوریم که تأثیر آموزش های پیش دبستانی را بر پیشرفت تحصیلی در دوره ی ابتدایی را نشان می دهند[3] . به عنوان مثال این تحقیقات نشان می دهندکه میانگین نمره درسی دانش آموزانی که دوره ی پیش از دبستان را طی کرده اند بیشتر از دانش آموزانی است که این دوره را طی نکرده اند . همچنین این کودکان آمادگی بیشتری برای درک مفاهیم بنیادی ریاضی از خود نشان می دهند . لازم به توضیح است که تکرار پایه و شکست تحصیلی همه ساله درکشور ما خسارت های سنگینی بر جای می گذارد . با توجه به این آثار نامطلوب اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی این پدیـده ، در نظـرگرفتـن یک یا دو سال دوره ی ، آموزشی منـاسب پیش دبستانی برای کودکان این سرزمین ضرورت دارد . زیرا علاوه بر اینکه تا حدودی تضمین کننده موفقیت های بعدی کودکان است، از اتلاف سرمایه های مادی نیز جلوگیری می کند . ( عصاره ، 1382 )
حمید رضا محمد بیگی
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
*********************************************************************************************************************
تاثیردوره ی آمادگی برکودکان
سریع ترین دوره ی رشد ابعاد شخصیتی انسان ، دوره ی کودکی است .پژوهش ها نشان داده اندکه اگر آموزش ها و محرکات مناسب در این دوره به کودکان ارائه نگردد ، در دوران بعدی همین محرکات تأثیرات کمتری در تغییر پذیری کودک خواهند داشت . بر اساس نظریه ی بنجامین بلوم ، حدود پنجاه درصد از رشد هوش از تولد تا 4 سالگی صورت می گیرد . 30 % این رشد بین 4 تا 8 سالگی و تنها 20 % آن از 8 تا 17 سالگی محقق می شود . بلوم تأثیر زندگی در محیط غنی و محروم را در افزایش وکاهش نمره ی هوشی مورد تأکید قرار داده است. (عصاره،1382) به طورکلی پژوهش های مختلف حکایت از این دارندکه کودکانی که دوره ی آمادگی و پیش از دبستان را سپری کرده اند،به نسبت کودکانی که این دوره را نگذرانده اند ، پیشرفت تحصیلی و رشد اجتماعی
بالاتری دارند . ( پارکایان ، 1376) بر اساس تحقیقی که در یکی از دانشگاه
های نیویورک انجام پذیرفته است ، چنانچه کودکی در نخستین سال های زندگی
خود در محیط غنی قرارگیرد ، کورتکس مغز او رشدکرده و شیارهای آن زیادتر می شود و سلول های گلیا ، که باعث ترشح آنزیم حافظه سازمی گردد ، افزایش می یابند . در نتیجه مغـز تقــویت می شود و یادگیری تسهیل وپایدارمی شود.